1- Isıl İşlem ve Sac Kalıplarında Uygulanması

 

Isıl işlem, özellikle metalik malzemelere uygulanan, malzemenin sertlik, mukavemet ve benzeri mekanik özelliklerini belirli metotlar doğrultusunda sıcaklık değişimi ile iyileştirme amaçlı, prosesler bütünü olarak bilinmektedir. Türkiye’nin son yıllarda içinde bulunduğu endüstriyel gelişimin bir sonucu olarak artan rekabet ortamı, üretim adetleri ve kısalan teslim süreleri kalıp ve takımların daha yüksek hızlarda sorunsuz bir şekilde çalışmasını zorunlu kılmaktadır. Beklentileri karşılayabilecek takım ve kalıplar; ancak iyi bir ısıl işlem, kaliteli çeliğin kombinasyonuyla elde edilebilmektedir. Bugün endüstriyel piyasada çelik kalitesi ve çeşitliliği sürekli gelişim göstermekte yüksek aşınmaya maruz kalan takımlarda yeni nesil toz metalürjik çelikler, sıcak iş uygulamalarında ilave işlemler uygulanarak EFS (Extra Fine Structure) olarak adlandırılan ekstra temiz ve homojen mikro yapıya sahip sıcak iş çelikleri yaygın bir şekilde kullanılmaktadır. Isıl işlemin bir kalıba ve takıma kattığı değer göz önüne alındığında çelik kalitesinde yaşanan bu gelişime paralel olarak çeliklerin, ısıl işleminde kullanılan ekipmanların, ısıl işlemcinin takım çeliği alanındaki bilgi, birikim ve tecrübesi büyük öneme sahiptir. Isıl işlem hemen hemen her sektörün ihtiyaç duyduğu bir proses, bir işlemdir. Ancak ısıl işlemin uygulama alanlarına bakıldığında iki amaçla yapıldığı görülür. Isıl işlemin kullanım alanına göre ilk etapta ürünü şekillendirmeye yönelik olarak uygulandığı görülür. Diğer kullanım nedeni ise parçanın uygun kullanım özelliklerini sağlamaya yöneliktir. Ürünü şekillendirmeye yönelik ısıl işlemlerde bir önceki prosesten kalan (örneğin; soğuk şekillendirme) veya metalürjik iyileştirmeden kalan stresleri kaldıran ve malzemeyi sünekleştiren, normalize (havada soğutma ve tavlama) işlemlerini kapsar. Parçanın uygun kullanım özeliklerini sağlamaya yönelik ısıl işlemler bitmiş ya da bitmeye yakın çelik parçalara çalışma şartlarındaki istenilen özelliği kazandırmak amacıyla yapılır. Ancak kullanım özelliklerine uygulanan ısıl işlemlerin teknik metotları kendi içerisinde değişim gösterir.

 

a) Sertleştirme: Mekanik özellikleri yükseltmek, sertliği yükseltmek, aşınma dayanımı arttırmaya yönelik uygulanan işlemdir.

 

b) Temperleme: Yüksek gerilmenin ve kırılganlığın ortadan kaldırıp, malzemeye tok bir yapı kazandırmaya yönelik uygulanan işlemdir. 

 

c) Martemperleme: Sertleştirme işleminin şiddetinden oluşan iç gerilmeler nedeniyle, parçalarda çarpılma riski vardır. Parçalara dışarıdan merkeze doğru oluşan iç gerilmeleri minimize etmesi sağlanır.  

 

d) Östemperleme: Çarpılmayı minimize etmek için yapılan işlemdir. Bu işlem yüksek karbonlu ve göreceli olarak ince kesitli parçalara uygulanır. 

 

e) Yüzey sertleştirme: Birçok parçalara aşınmaya dayanıklı sert bir yüzeyle beraber darbelere karşı bir tokluk istenir. Bu türlü parçalara çok çeşitli işlem uygulanabilir. Parça yüzeyinde ince bir tabaka hızlı bir şekil sertleştirme sıcaklığına ısıtılır ve ani soğutma ile yüzey sertleştirilir. İndüksiyon ile yüzeyi sertleşen çelik çeşitleri sınırlıdır. Yüzeyi sertleşen parçaların çekirdeklerinde herhangi bir değişim olmaz. Bu yöntemle; krank milleri, dişli çarklar, dişli kutusu milleri, şanzıman milleri, sonsuz vidalı miller, zincir pimleri, zincir dişliler, pim, burç. Vb. İndüksiyon ile yüzey sertleştirme işleminde derinlik 0,3-15mm kadar parametrelerin değişmesiyle elde edilebilir. Bu yöntemle parça yüzeyinde sert ve aşınmaya dirençli bir tabaka oluşurken iç yapı yumuşak kalır.

 

2-İş Sağlığı ve Güvenliği

 

Sıcak işlemlerin yangına sebep olmasının altındaki basit neden yangın üçgeni olarak adlandırılan ısı, yakıt ve oksijen bileşenlerinden ısı ve oksijenin sıcak işlem yapılması esnasında mevcut olmasıdır. Yakıt olarak ifade ettiğimiz ise sıcak işlem yapılan alanın etrafındaki yanıcı cisimlerdir. (Şekil-1)  Sırasıyla yerel ve genel havalandırmaya başvurulması ile Kişisel Koruyucu Donanımların kullanımı ısıl işlemde iş kazaları ve meslek hastalıklarını önlemek konusunda çok önemlidir. Kimyasallara, tozlara ve dumanlara karşı solunum koruyucu maskeler ve solunum cihazları kullanılmalıdır. (Şekil 2) Aksi takdirde akciğer kanseri ve kan kanseri gibi ölümcül hastalıklarla karşılaşma riski çok yüksek olmaktadır. Koruyucu gözlükler, maskeler veya siperlikler kullanılmadığı takdirde iş kazası ve meslek hastalığı meydana gelmektedir. Bunlarla birlikte ortamda bulunan diğer tozlar, dumanlar ve buharlar da gözler için tehlikeli olabilmekte bundan dolayı büyük riskler oluşturmaktadır. Bütün bu risklere karşı uygun koruyucu gözlükler takmak kazalarla karşılaşıldığında gözlerin hasar görmesine engel olacaktır. Bu risklerin yanı sıra ısıl işlemlerde ve metal sektöründe mutojen maddeler ile de gelen meslek hastalıkları bulunmaktadır örneğin akciğer kanseri, yapısal olarak normal akciğer dokusundan olan hücrelerin gereksinim ve kontrol dışı çoğalarak akciğer içinde bir kitle (tümör) oluşturmasıdır. Burada oluşan kitle öncelikle bulunduğu ortamda büyür; daha ileriki aşamalarda ise çevre dokulara veya dolaşım yoluyla uzak organlara yayılarak (karaciğer, kemik, beyin vb. gibi) hasara yol açarlar. Bu yayılmaya metastaz adı verilir. Kansızlık ya da anemi kırmızı kan hücrelerinin içinde bulunan ve oksijen taşımakla görevli olan hemoglobin molekülünün miktarında azalma olmasıdır. Aneminin çok çeşitli sebepleri vardır.

 

Demir eksikliği bunlardan en sık görülenidir. Dupuytren kontraktürü, avuç içinin ve altındaki dokuların bir hastalığıdır. Kalınskar dokusu kıvamındaki deri parmaklara doğru uzanarak parmakları avuç içine çeker ve elin hareket fonksiyonlarını bozar.

 

3- Risk Değerlendirmesi:

 

Risk değerlendirmesinde amaç sıcak işlemde her türlü tehlike ve sağlık riskini azaltmak, insan sağlığını etkilemeyen seviyeye düşürmektir. Bu riskler iş kazaları olabileceği gibi her türlü meslek hastalığı ve diğer sağlık riskleri olabilir. Risk değerlendirmesi sonucunda, tehlikelerin ne olduğuna karar verilmiş, kaza olma ihtimali ile muhtemel kazaların boyutu, büyüklüğü hakkında bilgi verilmiştir.

 

3.1- Risk Kontrol Adımları

 

•İhtimalin Hesaplanması İhtimal Tablo.1 e göre belirlenir, tablodaki değerler kaza istatistikleri, işçi eğitim durumu, işyeri İSG durumu vs. göz önüne alınmıştır. Gerekli bilgiler,  insan kaynakları bölümünden temin edilmiştir.